Batı Felsefesinin Yeni Tarihi

Ekim 11, 2017

Felsefe Tarihi literatürü, Türkçeye kazandırılan yeni eserler ve yerli akademik çalışmalarla her geçen gün daha zengin hale geliyor. Yerli ve yabancı birçok eser ve yeni çalışma, zihin tarihi üzerine bize yeni ufuklar ve farklı alternatifler sunuyor. Konu alanı üzerine yapılan tüm çalışmalar benzer görünse de aslında önemli boşlukları doldurur. Hiçbir tekst birebir aynı değildir. Benzer görünen her eser, içinde farklı bilgi ve yönler barındırır. Bu yönüyle her çalışma kendi metni içerisinde daha önce söylenmemiş bilgiyi saklar.

Küre Yayınları tarafından tercüme edilen ve Türkçeye yeni kazandırılan 4 Ciltlik Batı Felsefesinin Yeni Tarihi adlı eser, Anthony Kenny imzası taşıyor. Sir Anthony Kenny, Oxford Üniversitesi ve British Academy de görev yapmış, özellikle Aristoteles, Aquinas, Descartes, Wittgenstein üzerine akademik eserler vermiş, zihin felsefesi, dil felsefesi ve felsefe tarihi üzerine kitaplar kaleme almıştır.

Kenny, Antik Felsefe başlıklı kaleme aldığı serinin ilk cildinde, Başlangıçlar kısmındaPythagoras’tan Platon’a ve Aristoteles’ten Agustinus’a kadar Antik Felsefe’nin izini sürüyor. Sistematik olarak Aristoteles ile başlayan felsefe tarihi yazımına yine bu örneği vererek başlangıç yapıyor. Devamında sınırlarını belirlediği zaman periyodu içerinde, dönemin en çok tartışılan konuları ve bu konuları tartışan isimleri, felsefenin temel tartışma alanları üzerinden açıklayarak zihinlere işlemeye çalışıyor. Serinin diğer kitaplarında da bu yöntemi kullanan Kenny, ilk olarak dönemin isimlerini özetleyerek açıklıyor ve olması gerektiği gibi felsefenin temel tartışma alanlarından ayrılmadan tartışma zeminini koruyor. Nitekim Kenny kullandığı bu metodu “Bu eserin ciltlerinde hem bir felsefeci tarihçi hem de bir tarihçi felsefeci gibi hareket etmeye çalışacağım. Birden çok yazar tarafından kaleme alınan tarih çalışmaları bazen kronolojik, bazen tematik olarak oluşturulurlar. Ben her iki yaklaşımı bir araya getirmeye çalışarak her ciltte önce kronolojik bir araştırma, sonra kalıcı öneme sahip belli felsefi konulara yönelik tematik bir inceleme ortaya koyacağım. Öncelikli ilgisi tarihsel olan okurlar kronolojik araştırmaya odaklanıp gerekli gördüklerinde daha detaylı bilgi için tematik bölümlere yönelecekler. Felsefi sorunlarla daha çok ilgilenen okurlar ise ciltlerdeki tematik bölümlere odaklanacak ve inceledikleri sorunları tarihsel bağlamlarına oturtabilmek için kronolojik bölümlere geri dönecekler.”diye açıklıyor.

Ayrıca her kitabın başlangıç kısmına konulan harita, ilgili dönem içerisinde felsefe açısından önemli olan şehirleri de isimlendirerek işaretliyor. Kitabın sonunda ilgili dönemi kronolojik bir sıra ile de bulmak mümkün. Klasik birçok Felsefe Tarihi eserinde olduğu gibi bu eserde Antik Yunan öncesi tecrübeyi yok sayıyor.

Ortaçağ Felsefesi başlıklı serinin ikinci kitabı Felsefe ve İnanç alt başlığıyla başlıyor. Bu başlık altında Agustinus’tan Musa İbn Meymun’a (maimonides), Okulcular: 12. Yüzyıldan Rönesans’a,Robert Grosseteste ve Albertus Magnus’tan Thomas Aquinas’a dönemin birçok önemli ismi incelenerek giriş kısmı özetleniyor. Kenny, Hıristiyan ve İslam düşüncesinin kurucularından Rönesans’a kadar, MS 400’den bu yana bir milenyumu aşkın bir dönemin tarihini anlatmaya devam ediyor. Ortaçağ’da büyük gelişme kaydeden felsefe; dönemin entelektüel çabası, Thomas Aquinas ve John Duns Scotus gibi büyük eğiticilerin sistemleri ile on üçüncü ve on dördüncü yüzyıllarda nasıl doruğa ulaştığı ayrıntılı anlatılıyor. Müslüman filozoflardan birkaç isim zikrediliyor ve (İbn-i Sina ve sonrası birkaç isim ve İbn Rüşd) bu isimler kısaca irdelenerek bu tecrübeye çok az yer veriliyor, biz bu durumu eserin isminin Batı Felsefesinin Yeni Tarihiolmasına yoruyoruz. Aynı sistematik bu kitapta da işletilerek dönemin tartışma konuları yine felsefenin temel tartışma alanlarının zemini üzerinden inceleniyor.

Anthony Kenny Modern Felsefe’nin Yükselişi, başlıklı üçünü kitapta, on altıncı yüzyılın başlarından on dokuzuncu yüzyılın erken evrelerine dek modern düşünceyi şekillendiren büyük düşüncelerin ve entelektüel sistemlerin ortaya çıkışının öyküsünü kapsıyor. Kenny, dünyanın en özgün ve etkili düşünürlerinden bazılarını bize tanıtıyor ve ünlü eserlerini anlamamıza yardımcı oluyor. Karşılaştığımız zihinlerin arasında genel olarak modern felsefenin kurucusu olarak görülen René Descartes; İngiliz filozofları Hobbes, Locke ve Hume; Spinoza, Liebniz ve Hegel gibi kıta düşünürleri ve felsefeyi bugün olduğu hale gelmesinden belki diğer herkesten daha etkili olan Immanuel Kant’ın yükselen figürü yer alıyor. Kenny ilk üç bölümde hikâyeyi kronolojik olarak anlatıyor: Canlı ve açık dili eserlerinin tarihsel ve entelektüel arka planını dolduruyor. Üçüncü kitabın sonraki bölümlerinde Kenny bu dönemde felsefi araştırmanın ana alanlarından her biri için keşfe çıkıyor: Bilgi ve anlama yeteneği, fiziksel evrenin doğası, metafizik (varlık hakkında en temel sorular), zihin ve ruh, ahlakın doğası ve içeriği, siyaset felsefesi ve Tanrı.

Modern Dünyada Felsefe’nin gelişiminin anlatıldığı dördüncü ve son kitapta, on dokuzuncu yüzyılın başlarından yirminci yüzyılın sonlarına dek ortaya çıkan felsefi tecrübe anlatılıyor. Modern dünya ile ortaya çıkan olağanüstü bilimsel gelişmelerin, kültürel değişimlerin ve siyasi karışıklıkların, son iki yüzyılda kendimiz ve dünyamız hakkındaki anlayışımızı değiştiren felsefi düşüncenin en ilginç ve özgün gelişmelerine tanıklık ettiği dile getiriliyor. Kitabın ilk bölümünde Kenny, Bentham’dan Nietzsche’ye, Pierce’den Strawson’a Freud’dan Derrida’ya başlıca düşünürleri tarihî bağlamları içerisinde bize sunuyor. Daha sonra dönemin felsefi eserlerini, fikirler ve tartışmaları ciddi bir şekilde inceleyerek, dokuz ana alan üzerinden okuyucuya açık bir şekilde kılavuzluk etmeye devam ediyor. Karşılaştığımız kişiler arasında Schopenhauer, Kierkegaard, Nietzsche, Heidegger ve Sartre, kıta Avrupa felsefesinin büyük figürleri; ilk olarak ayrı bir Amerikan felsefi geleneği geliştiren Pragmatistler; Marx, Darwin ve Freud gibi felsefe üzerinde muazzam etkide bulunmuş filozof olmayan düşünürler; Wittgenstein, Russell ve 20. yüzyılda analitik felsefenin gündemini belirleyen isimler bulunmakta. Modern Dünyada Felsefe ile birlikte Kenny’nin eseri Batı Felsefesinin Yeni Tarihi tamamlanıyor. Tüm bir felsefi gelişimin birleşik bir genel görünümü sunularak, okuyucuların antik dönemden günümüze yüzyıllar süren bir dilimde temel meseleleri izleme imkânı sunuluyor.