Kiyarüstemi sinemasına özgün bir bakış

Aralık 10, 2013

Kiyarüstemi sinemasına özgün bir bakış

İranlı Yönetmen Abbas Kiyarüstemi hakkında kısa ve derinlikli bir kitap olan 'Filmin Apaçıklığı' Hayal Perdesi Kitaplığı’nca yayımlandı. Serdar Arslan yazdı.

Küre Yayınları’nın “Hayal Perdesi Kitaplığı”adı altında yayımladığı sinema kitaplarına bir yenisi daha eklendi. Daha önce Derviş Zaim, Nuri Bilge Ceylan, Zeki Demirkubuz, Semih Kaplanoğlu ve Ahmet Uluçay adıyla, bu yönetmenlerin sinemasına dair metinlerden oluşan “Yönetmen Sineması Kitapları”, “Ayşe Şasa’nın Yeşilçam Günlüğü”, Barış Saydam’ın hazırladığı “Gıovannı Scognamıllo’nun Gözüyle Yeşilçam” ve Robert Bresson’un “Sinematograf Üzerine Notları”ı aynı seriden yayımlanmıştı. Serinin son kitabı ise İranlı usta yönetmen Abbas Kiyarüstemi’ye dair bir kitap. “Filmin Apaçıklığı” adını taşıyan kitap, Fransız filozof Jean Luc Nancy tarafından kaleme alınmış. Hayal Perdesi Kitaplığı, İngilizce, Farsça ve Fransızca olmak üzere üç dilde yayımı bulunan kitabı orijinal dili Fransızcadan çevirerek sinemaseverlere sunmuş.

Kısa fakat derinlikli bir okuma

Kitap; Jean Luc Nancy’in 1994 yılında kaleme aldığı ve Abbas Kiyarüstemi’nin “Hayat Devam Ediyor” filmini konu alan makalenin yanı sıra, yazarın bu metinden daha sonra kaleme aldığı ve Kiyarüstemi’nin sinemasına dair ipuçları veren bir metin, Abbas Kiyarüstemi ile yapılan- daha önce bir kısmı Hayal Perdesi Dergisi’nin 30. sayısında yayımlanmıştı- bir söyleşi ve Kiyarüstemi’nin filmlerinden bazı kareleri içeriyor.

Kiyarüstemi sinemasının özgün yanlarını çeşitli başlıklarla inceleyen yazar, özellikle imge ve  bakış gibi, seyirlik sanatların en hayati meseleleri üzerinden konuyu derinleştiriyor. Kiyarüstemi’nin imgeye ve bakışa getirmiş olduğu yeni bakışı irdeliyor. Bu incelemenin özeti ise, kitabın başlığında gizli… Bir filmin apaçık olmasının yolunun imgeyi yeniden tarif etmek ve o imgeyi temaşa eden bakışın konumunu yeniden belirlemek olduğu kitabın en genel yargısı, diyebiliriz.

Kitapla tartışarak okuduğum için, bundan sonra yazacaklarımın ne kadarı bana, ne kadarı Nancy’e ait tam olarak bilemiyorum. Bu noktada söyleyebileceğim en net şey, bu yargıların kitaptan hareketle Kiyarüstemi’nin sinemasına dair edindiğim en son çıkarımlar olduğu.

Ben olsam kitabın adını Hakikat Işıması koyardım

İmgenin çok fazla hırpalandığı, kirletildiği malum. Çünkü imge bir yanıyla ötede ise, bir yanıyla insanın benliğine ilişik. Ve haliyle, macerası sarpa sarmış modern insanla birlikte imge de sarpa sarıyor. Kiyarüstemi’nin imge bahsinde yaptığı tam da bu noktayla ile ilgili. Aslında imgeyi ele alışı, bakışa getirişinin bu kirli imgeyle ilgisi yok. Bakışa sunduğu imgenin temizliği, bize diğer imgelerin kirini hatırlatıyor. Yoksa Kiyarüstemi’nin imgelerinin apaçıklığı, ümmiliği su götürmez bir gerçek. Hayatın içinde tüm apaçıklığı ve ümmiliği ile var olan imgeler. Her an bir ışımayla, bizleri hakikatin göz kırpmasına şahitlik ettirebilecek güçteler.  Bu imgeler üzerinden esere eğilen bir kitap için ise, “Hakikat Işıması” gibi bir başlığı düşünmeden edemiyor insan.

Bakışı onarıp gözü ışığa kavuşturuyor

Kirlenmiş imgeye ümmiliği, apaçıklığı veren yönetmenin diğer yaptığı ise, bakışı onarmak. Özellikle perspektif ile birlikte, bakışın yerine gözün ve görünenin mutlaklaştırıldığını biliyoruz. Artık mutlak hâkim bir bakan vardır. “Bakılan” göze göre konumlandırılmıştır. Bu bakışla aslında görmek imkânsız hale getirilmiştir. Çünkü temaşa yani bakanın bizzat bakışa katılması mümkün değildir. Kiyarüstemi, bu kütürüm bakışı onarır. Ve onu tekrar ışığa kavuşturur.

İmge ve bakış bahsinde yapılanların toplamı, Kiyarüstemi’nin üslubun ta kendisidir. Bu üslubun parçaları olan tabiat, yol, toprak, araba, sade-saf insan ve nesneler, devamlı durağan ya da durağan devamlı hareket ve çerçeve içi çerçeve özellikle ilk filmlerinde tekrar tekrar yer bulur.

Abbas Kiyarüstemi’nin üslubuna ve değindiğimiz kitabın yapısına sadık kalarak sözü fazla yormadan burada bitirelim, tabi bir müjde ile: Hayal Perdesi Kitaplığı, “Yakın Plan Kiyarüstemi” kitabını yayıma hazırlıyor. Sinemaseverlere duyurulur.

Serdar Arslan okudu ve yazdı